Rehabilitacja po złamaniu przezkrętarzowym kości udowej u starszej osoby: przewodnik

Wśród wszystkich urazów wieku podeszłego, złamanie przezkrętarzowe kości udowej zajmuje niestety czołowe miejsce. To niezwykle poważna sytuacja, która w jednej chwili potrafi całkowicie zmienić życie seniora i jego rodziny. W tym przypadku nie mówimy o zwykłym złamaniu – mówimy o zdarzeniu, które jest bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia i samodzielności. Proces leczenia jest długi, a jego absolutnym fundamentem jest rehabilitacja po złamaniu przezkrętarzowym kości udowej u starszej osoby. W tym artykule wyjaśnimy, dlaczego ten uraz jest tak specyficzny i jak wygląda walka o powrót do sprawności.

Co to jest złamanie przezkrętarzowe i dlaczego jest tak groźne u seniorów?

Złamanie przezkrętarzowe to pęknięcie kości udowej w jej górnej części, przebiegające przez masywne struktury kostne zwane krętarzami.

Specyfika złamania przezkrętarzowego (dobre ukrwienie, ale często niestabilne)

W przeciwieństwie do złamania szyjki kości udowej, ten rejon jest bardzo dobrze ukrwiony, co stwarza doskonałe warunki do zrostu kostnego. Problemem jest jednak co innego: ten typ złamania jest często wieloodłamowy i niestabilny. Siły mięśniowe działające na odłamy (szczególnie mięśni pośladkowych) powodują ich przemieszczanie.

Największy wróg seniora: unieruchomienie i jego powikłania

Musimy to powiedzieć wprost: u pacjenta geriatrycznego nie sam uraz jest największym zagrożeniem, ale jego konsekwencje. Kilka dni spędzonych bez ruchu w łóżku u starszej osoby gwałtownie zwiększa ryzyko śmiertelnych powikłań:

• zakrzepicy żył głębokich,
• zapalenia płuc (wynikającego z płytkiego oddechu w pozycji leżącej),
• odleżyn,
• gwałtownej utraty masy mięśniowej (sarkopenii). Dlatego rehabilitacja po złamaniu przezkrętarzowym rozpoczyna się niemal natychmiast.

Cel leczenia operacyjnego (zespolenie) – dlaczego stabilizacja jest kluczowa?

Ze względu na powyższe zagrożenia, złamania te leczy się niemal wyłącznie operacyjnie. Celem chirurga nie jest idealny zrost, ale coś znacznie ważniejszego: jak najszybsze ustabilizowanie odłamów (np. za pomocą gwoździa śródszpikowego lub płyty). Stabilne zespolenie pozwala pacjentowi usiąść i stanąć następnego dnia po operacji. To jest prawdziwy cel zabiegu – wygranie walki z unieruchomieniem.

Kluczowe etapy rehabilitacji po złamaniu przezkrętarzowym kości udowej

Proces usprawniania jest ściśle podzielony na fazy i rozpoczyna się dosłownie na sali pooperacyjnej.

Etap I: Faza ostra (0-48 godzin po operacji) – walka o życie i pionizacja

To kluczowe godziny. Cały zespół (lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuta) walczy o zminimalizowanie ryzyka powikłań.

• Profilaktyka: pacjent od razu otrzymuje leki przeciwzakrzepowe i uczy się prostych ćwiczeń (poruszanie stopami, napinanie mięśni).
• Ćwiczenia oddechowe: głębokie wdechy i oddechy z kaszlem, aby „przewietrzyć” płuca i zapobiec zapaleniu.
• Absolutny priorytet: pionizacja: fizjoterapeuta pomaga pacjentowi usiąść na łóżku (często jeszcze w „dobie zero”), a następnego dnia podjąć próbę stanięcia przy łóżku z pomocą balkonika. Ten szybki powrót do pionu jest kluczowy dla krążenia i oddechu.

Etap II: Wczesna faza funkcjonalna (pierwsze tygodnie) – nauka chodu

Po opanowaniu stanu ostrego rozpoczyna się nauka funkcjonowania.

• Zgoda na obciążanie: to ważna różnica. Dzięki stabilnym zespoleniom (szczególnie gwoździom), lekarz często pozwala na częściowe lub nawet pełne obciążanie operowanej nogi znacznie szybciej niż przy złamaniach szyjki. To ogromnie ułatwia rehabilitację.
• Nauka chodu: pacjent uczy się bezpiecznie poruszać o balkoniku, a następnie o kulach.
• Ćwiczenia: wprowadzane są ćwiczenia izometryczne (napinanie mięśni) oraz czynne (zginanie kolana, odwodzenie biodra) w pozycji leżącej i siedzącej.

Etap III: Faza późna (kolejne miesiące) – odbudowa siły i prewencja upadków

To najdłuższy etap, realizowany w domu lub na rehabilitacji ambulatoryjnej.

• Intensywne wzmacnianie: celem jest odbudowa siły mięśni, które zanikły – głównie mięśnia czworogłowego uda (odpowiada za wstawanie, chodzenie po schodach) i mięśni pośladkowych (stabilizatory miednicy).
• Trening równowagi i koordynacji: to najważniejszy element prewencji. Pacjent musi na nowo nauczyć się kontrolować swoje ciało. Ćwiczenia równowagi są kluczem do zapobiegania kolejnym upadkom.
• Powrót do samodzielności: celem jest powrót do maksymalnie samodzielnego ubierania się, chodzenia do toalety i przygotowywania posiłków.

Największe wyzwania w rehabilitacji seniora po złamaniu przezkrętarzowym

Proces ten jest obarczony wieloma trudnościami.

Osteoporoza jako przyczyna i utrudnienie

Złamanie to jest niemal zawsze złamaniem osteoporotycznym. Kość jest słaba, co oznacza, że samo zespolenie może być mniej stabilne, a proces gojenia trudniejszy.

Wielochorobowość i ogólny spadek wydolności

Pacjent rzadko jest „tylko” po złamaniu. Zazwyczaj cierpi też na niewydolność krążenia, cukrzycę, nadciśnienie czy demencję. Te choroby współistniejące znacznie spowalniają rehabilitację i zwiększają ryzyko.

Strach przed kolejnym upadkiem (kinezjofobia) i rola wsparcia psychicznego

Pacjent po takim urazie panicznie boi się znowu upaść. Ten strach (kinezjofobia) powoduje, że unika ruchu, usztywnia się, co paradoksalnie zwiększa ryzyko upadku. Ogromną rolą fizjoterapeuty i rodziny jest nie tylko wzmacnianie mięśni, ale też odbudowa pewności siebie pacjenta.

Ile trwa rehabilitacja i jakie są rokowania?

Trzeba być realistą. Rehabilitacja po złamaniu przezkrętarzowym kości udowej u starszej osoby to proces liczony w długich miesiącach.

• Chodzenie o balkoniku: osiągane jest w ciągu kilku dni/tygodni.
• Powrót do względnej samodzielności: to kwestia co najmniej 3-6 miesięcy.
• Pełna przebudowa kostna i odzyskanie maksymalnej możliwej siły: trwa często ponad rok. Rokowania są ostrożne. Niestety, duży odsetek pacjentów po tym złamaniu nie wraca już do pełnej sprawności sprzed urazu. Celem jest odzyskanie jak największej samodzielności i uniknięcie powikłań. Kluczowa jest tu rola rodziny – dostosowanie mieszkania (usunięcie dywaników, montaż uchwytów) i codzienna motywacja do ćwiczeń.

Podsumowanie: rehabilitacja jako inwestycja w samodzielność

Złamanie przezkrętarzowe u seniora to walka o jakość życia i samodzielność. Sukces zależy od szybkiej operacji, natychmiastowej pionizacji i wielomiesięcznej, cierpliwej rehabilitacji. To proces, w który musi być zaangażowany cały zespół: lekarz, fizjoterapeuta, pacjent i jego najbliżsi.

Bibliografia

1. Dega, W., & Senger, A. (2008). Ortopedia i rehabilitacja. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
2. Gaździk, T. (2008). Ortopedia i traumatologia. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
3. Kwiatkowski, K., & Mikołajczyk, E. (red.). (2018). Złamania bliższego końca kości udowej – standardy postępowania. Górnośląskie Wydawnictwo Medyczne.
4. Zembaty, A. (red.). (2007). Kinezyterapia. Tom II. Wydawnictwo Kasper.

Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. Złamanie przezkrętarzowe kości udowej jest stanem zagrożenia zdrowia, szczególnie u osób starszych. Cały proces leczenia i rehabilitacji musi być prowadzony pod ścisłym nadzorem lekarza ortopedy oraz wykwalifikowanego fizjoterapeuty.